Το Κόκκινο Βουνό, το κρημνώδες πυρομβριτικό ύψωμα επάνω από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου και σε μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου, ήταν γνωστό στην έρευνα από την μόλις μιας ημέρας ανασκαφική έρευνα του Σπυρίδωνος Μαρινάτου το 1968 (βλ. Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας 1968 και Ανασκαφές εν Θήρα ΙΙ του ίδιου έτους) και από λιγοστά επιφανειακά ευρήματα που είχαν κατά καιρούς περισυλλεγεί από τους Χρ. Ντούμα και Α. Βλαχόπουλο (βλ. Α. Βλαχόπουλος, “Κόκκινο Βουνό: μία πέριξ του άστεως εγκατάσταση στο Ακρωτήρι”, ΑΛΣ. Περιοδική Έκδοση της Εταιρείας Στήριξης Προϊστορικής Θήρας, τεύχος 8, 2012 2012 (2019), 154-170). Η ύπαρξη ενδεικτικών επιφανειακών ευρημάτων χρονολογούμενων στην Υστεροκυκλαδική Ι περίοδο (σπαράγματα τοιχογραφιών, κεραμική, λίθινα, τεμάχια χαλκού και ορυκτών) και η εξαιρετικά προνομιακή θέσω του υψώματος για την εποπτεία του νότιου τμήματος της νήσου και των ακτών της Θήρας και τον έλεγχο των προς Νότον θαλάσσιων δρόμων, με ορατότητα που φτάνει έως τις βόρειες ακτές και τις οροσειρές της Κρήτης, υπήρξαν οι λόγοι για τους οποίους εκπονήθηκε το Διεπιστημονικό Πρόγραμμα Επιφανειακής Έρευνας στο Κόκκινο Βουνό, το οποίο ενεργοποιήθηκε στο 2024, με διάρκεια εργασιών από την 1η έως την 15η Ιουλίου (έρευνα πεδίου) και από τις 8 έως τις 15 Σεπτεμβρίου (μελέτη των ευρημάτων). Οι εργασίες του έτους 2024 στην επιφάνεια και τα πρανή του Κόκκινου Βουνού περιέλαβαν:
1. Συστηματική γεωφυσική έρευνα των προσφερόμενων επιφανειών του Κόκκινου Βουνού με τη Μαγνητική Μέθοδος Διασκόπησης
Την έρευνα ανέλαβε και ολοκλήρωσε ο ομ. καθηγητής Γεωλογίας Γρηγόρης Τσόκας, σύμφωνα με την εδώ επισυναπτόμενη αναλυτική έκθεση έκτασης 32 σελίδων, την οποίαν συνυπογράφουμε
2. Εργασίες τοπογράφησης του υψώματος από τον τοπογράφο-μηχανικό ΕΜΠ Διονύσιο Νιώτη
Για τις ανάγκες της επιφανειακής έρευνας, η προσιτή στην έρευνα έκταση (ανώτερη επιφάνεια και πρανή του υψώματος) κανναβοποιήθηκε επί του εδάφους με ημιμόνιμη σήμανση. Τα τετράγωνα του καννάβου έχουν διαστάσεις 50μ Χ 50μ, εντός των οποίων περιλαμβάνονται τετράγωνα 10μ Χ 10μ. Επίσης, υλοποιήθηκαν επί του εδάφους ενότητες που υπεδείχθησαν ψηφιακά από το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής ΑΠΘ. Για το σύνολο της έκτασης ενδιαφέροντος ελήφθησαν αεροφωτογραφίες για τη δημιουργία ορθοφωτοχαρτών, με ποικίλο εύρος κλιμάκων (1/50 – 1/1000). Πραγματοποιήθηκε αποτύπωση των φυσικών και ανθρωπογενών στοιχείων για την ορθότερη επισκόπηση της έκτασης και την πιστότερη απόδοσή της επί σχεδίου. Επίσης πραγματοποιήθηκε υψομετρική αποτύπωση για την ορθότερη απόδοση της γεωμορφολογίας της περιοχής. Σημαντική για τις εργασίες υπήρξε η συνδρομή των δεδομένων από την εταιρία Κτηματολόγιο Α.Ε., τα οποία προσφέρθηκαν μετά από έκδοση ειδικής άδειας για χρήση από την Πανεπιστημιακή Έρευνα
(εικ. 1).
Κατά τη διάρκεια της επιφανειακής έρευνας λάμβανε χώρα οριζοντιογραφική και υψομετρική αποτύπωση ευρημάτων, καθ’ υπόδειξη των αρχαιολόγων-ερευνητών.
3. Συστηματική αναγνώριση και καταγραφή των επιφανειακών λειψάνων στο Κόκκινο Βουνό
Με κριτήρια την ασφάλεια της πρόσβασης (λόγω των κρημνωδών πρανών στα ανατολικά και
τα αυτικά του υψώματος) η κανναβοποιημένη περιοχή των τετραγώνων 50μ. Χ 50μ. χωρίστηκε σε τετράγωνα διαστάσεων 10μ. Χ 10μ. και περπατήθηκε σε ισαπέχουσες αποστάσεις (2μ.) από ομάδα πέντε ατόμων, σύμφωνα με τα πρωτόκολλα της επιφανειακής έρευνας (Εικ. 2α , Εικ. 2β). Την ομάδα του 2024 αποτέλεσαν οι φοιτητές Αρχαιολογίας του Π.Ι. Ιωάννα Σπανού, Στέλιος Στεφάνου και οι πτυχιούχοι Αρχαιολογίας Γ. Βαρσάνης, Α. Ξενάκη και Μ. Χάλαρη.
Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ταμπλέτας και του λογισμικού KoboToolbox, ενός ευέλικτου εργαλείου που επιτρέπει τον σχεδιασμό φορμών τεκμηρίωσης δεδομένων και την ασφαλή διαδικτυακή αποθήκευσή τους. Στο πλαίσιο της έρευνας, δημιουργήθηκαν τρεις φόρμες καταγραφής δεδομένων:
- Φόρμα καταγραφής ευρημάτων κατά χώραν, όπου τεκμηριώνονται δεδομένα σχετικά με τη θέση εύρεσης του εκάστοτε αντικειμένου, η χωρική σχέση με την τομή Μαρινάτου, συντεταγμένες και φωτογραφίες.
- Φόρμα καταγραφής ανθρωπογενών παρεμβάσεων στο τοπίο, όπου σημειώνονται πληροφορίες για την φύση των παρεμβάσεων αυτών (π.χ. λαξευμένες επιφάνειες) με αναφορά στη χωρική σχέση με την τομή Μαρινάτου, τις συντεταγμένες τους και φωτογραφίες κατά χώραν.
- Φόρμα καταγραφής ευρημάτων στο εργαστήριο, που περιλαμβάνει λεπτομερή στοιχεία για το κάθε αντικείμενο, όπως περιγραφή του ίδιου του αντικειμένου, διακόσμηση, εργασίες καθαρισμού και συντήρησης, θέση αποθήκευσης στο Εργαστήριο Κεραμικής Ανασκαφής Ακρωτηρίου, χρονολόγηση,
αναφορές σε παράλληλα, περιγραφή αποτελεσμάτων εργαστηριακών αναλύσεων, φωτογραφίες και σχεδιαστική αποτύπωση μετά την συντήρηση.
Μετά τη συλλογή δεδομένων, οι δύο φόρμες που αφορούν την τεκμηρίωση των φορητών
τεχνέργων (κατά χώραν και στο εργαστήριο) μπορούν να συνδεθούν στο στατιστικό περιβάλλον της R, δημιουργώντας μια ολοκληρωμένη βάση δεδομένων με προηγμένες δυνατότητες ανάσυρσης και ανάλυσης πληροφοριών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η βάση δεδομένων σχεδιάστηκε με τρόπο που επιτρέπει την ενσωμάτωση δεδομένων από παλαιότερες περισυλλογές (πριν την έναρξη του προγράμματος) αλλά και εκείνων που προέκυψαν κατά τη διάρκειά του. Έτσι, η βάση δεδομένων εξυπηρετεί με συνέπεια την αποτελεσματική συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών σε όλα τα στάδια της έρευνας, προσφέροντας ένα ισχυρό εργαλείο για τη διαχείριση και ανάλυση των δεδομένων.
Ο χαραγμένος κάνναβος της έρευνας, τα ερευνημένα τετράγωνα και η σήμανση των επιφανειακών ευρημάτων, ανά κατηγορία, απεικονίζονται στις Εικόνες 2, 3, 4. Χαρακτηριστικά ευρήματα της έρευνας του 2024 απεικονίζονται στις Εικόνες 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14.
